Stan faktyczny sprawy nie był skomplikowany. Kredytobiorcy pozwali bank zarówno o zapłatę, jak i o ustalenie. W toku postępowania apelacyjnego pozwany bank ogłosił upadłość, w związku z czym postępowanie zostało zawieszone w sierpniu 2023 r. W grudniu 2023 r. sąd podjął postępowanie z udziałem syndyka masy upadłości w części dotyczącej rozstrzygnięcia o żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu. W reakcji na to działanie syndyk wniósł o zadanie powyższego pytania prawnego SN.

Jakie wątpliwości skłoniły sąd apelacyjny do przychylenia się do tego wniosku?

Sąd apelacyjny wyjaśnił, że zgodnie z art. 174 § 1 pkt 4 kpc sąd zobowiązany jest do zawieszenia postępowania, jeżeli dotyczy ono masy upadłości. Celem tej regulacji jest co do zasady ustalenie osoby syndyka i podjęcie z jego udziałem dalszego postępowania. Jednak podjęcie postępowania z udziałem syndyka nie zawsze jest możliwe. Przepis art. 145 ust. 1 prawa upadłościowego zakłada możliwość podjęcia postępowania o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy, tylko w przypadku, gdy nie znajdzie się ona na liście wierzytelności po wyczerpaniu trybu określonego ustawą. W ocenie sądu apelacyjnego ten przepis ma zastosowanie do roszczenia kredytobiorcy o zwrot uiszczonych rat. Natomiast w orzecznictwie sądów powszechnych niejednolicie oceniana jest możliwość prowadzenia postępowania o ustalenie nieważności umowy z udziałem syndyka. Wyrażane są w tym zakresie dwa stanowiska.

Znaczna część sądów zawiesza postępowania w zakresie roszczeń o ustalenie, a także odmawia ich podjęcia. Przyjmują one, że ustalenie nieważności umowy kredytu może nastąpić jedynie w postępowaniu upadłościowym. W toku omawianej sprawy syndyk miał przedłożyć do akt szereg opinii prawnych wspierających ten pogląd. Sprowadzają się one do twierdzenia, że nie jest dopuszczalne, aby sąd rozpoznający sprawę frankową, ustalał co wchodzi w skład masy upadłości. Jeden z autorów twierdzi nawet, że roszczenie o ustalenie nieważności umowy kredytu po ogłoszeniu upadłości przekształca się w roszczenie pieniężne (art. 91 ust. 2 prawa upadłościowego), a więc powinno być zgłoszone do listy wierzytelności.

Druga koncepcja zakłada brak przeciwwskazań do kontynuowania postępowań o ustalenie z udziałem syndyka masy upadłościowej banku. Ogłoszenie upadłości banku nie powoduje, że sprawa przestaje podlegać rozpoznaniu przez sąd. W sytuacji, gdy przedmiotem postępowania jest roszczenie, które nie podlega zgłoszeniu do masy upadłości (jak żądanie ustalenia), to podjęcie postępowania powinno nastąpić z udziałem syndyka bez oczekiwania na ustalenie listy wierzytelności. Do tego stanowiska przychyla się sąd apelacyjny w omawianej sprawie.

Autor: Katarzyna Kornaga